Lente - Ali Smith

Richard Lease, een T.V.- en filmregisseur treurt om een verloren tijd. Zijn beste vriendin is een week geleden begraven en gecremeerd. Zijn leven lijkt tot stilstand gekomen. En dan is er de jonge Britt die werkt als toezichthouder in een detentiecentrum. In een tijd van muren en gevangenissen gooit Ali Smith de deuren open. Tegelijk klinken overal tekenen van de lente.

Wie Herfst en Winter heeft gelezen van dezelfde schrijfster, zal ook in Lente de aparte literaire stem herkennen van Ali Smith. In dit boek gaat de schrijfster op hetzelfde elan verder, in stijgende trap. Zal de Zomer alles overtreffen? Lente is het derde deel van een vier-seizoens-cyclus van Ali Smith. Ondertussen - we zijn nu in de hete zomer van 2020 - ligt het laatste deel in de boekhandel.

Het boek is een bundel van korte verhalen en fragmenten afgewisseld met twee langere verhalende gedeelten. Wie bij de titel Lente en de frisse cover denkt aan een lieflijk, makkelijk leesbaar boek komt bedrogen uit. Verwacht je aan een 'lastige' leeservaring. Het boek speelt zich overigens meestal af in andere jaargetijden, vooral in oktober. Niet in de lente. De lente is ver weg in dit boek.

Wat al onmiddellijk opvalt in het eerste korte deel is het gebrek aan interpunctie. Komma's en punten ontbreken nagenoeg.

Het zou zo uit het nieuws kunnen komen: koppen van Twitter, Facebook en andere sociale media.

Twee werkwoorden vallen op: 'willen' en 'moeten'. De stemmen klinken vijandig en haatdragend, tegen migranten, vreemdelingen, zwarten, vrouwen, 'vijanden', veel populistische slogans, geen inhoud.

Het eindigt met:

'Wat we willen is moeten.
Wat we moeten is willen.' 

Later blijkt het uit het schrift van Florence te komen, een 12-jarig meisje met autisme of het syndroom van Asperger die heel erg aan Greta Thunberg doet denken.

Het is een onaangename leeservaring. Je blijft met veel vragen achter. De trend is gezet. Ook in de verhalende gedeelten zijn de gedachten van de (alwetende) verteller springerig. Ze stuiteren over en weer, heen en weer, gaan alle kanten op. Vaak had ik het gevoel in een rollercoaster te zitten of naast een ADHD'er.

Over verhalen

De ene hoofdpersoon in het eerste verhaal is Richard Lease, een beetje een hypochonder die zijn beste jaren achter zich heeft liggen. Als TV- en filmregisseur verkoopt hij illusies, verhalen die niet persé waar zijn.
Zijn leven is tot stilstand gekomen, net als de treinen in het station waar hij staat. Zowel zijn beroepsleven als zijn privéleven. Hij is in de rouw omdat Paddy, een goede vriendin, overleden en gecremeerd is. Hij had het feit dat ze ging sterven en in een terminale fase was niet geaccepteerd, ontkend. Hij staat stil en alleen in een station.
De andere hoofdpersoon is Paddy, een oudere vriendin die terminaal is. Ze is heel belezen en gevat. In hun jarenlange samenwerking heeft ze Richards beroepsloopbaan steeds naar een hoger niveau weten te tillen.

Het verhaal over beide personages zijn eerder kapstokken om de ideeën van de auteur aan op te hangen. Ideeën over kunst, maatschappij, over verhalen, over nieuws en fake-nieuws, over waarheid en verzinsels.

Veel personages en gebeurtenissen, recent en uit het verleden, passeren. Play for Today, Pericles van Shakespeare, Katherine Mansfield, Thomas Reiner Rilke, Michael Collins, Ierland en de roerige geschiedenis tussen Ierland en de Britten, Ragnarok, de Maguires, Trump, Windrush, etc.

Hoe meer je bekend bent met de actualiteit, literatuur en de geschiedenis van de Engelsen, de verhoudingen tussen Ierland en Engeland, hoe beter. En anders is er nog altijd Google en Wikipedia dat ik vaak heb geraadpleegd tijdens het lezen.

Richard heeft het allemaal gehad en terwijl hij staat te wachten op de trein die niet komt, maakt hij zichzelf wijs dat hij gewoon een man is op een perron.

'Er was geen verhaal.
Alleen, dat is er wel. Jezus, dat is er altijd.'

Er is altijd een verhaal en een vorm waarin het verhaal wordt verteld. Doen verhalen ertoe? Waarom zou je nog een verhaal lezen of een fictieboek?

'Er is een verschil tussen narratieve strategie en realiteit, maar ze zijn symbiotisch, zei ze ooit tegen hem in de jaren zeventig.'

Dat is wat precies wat Ali Smith in Lente doet: onze huidige tijd verpakken in een narratief verhaal. Het wordt een onmogelijk boek over een onmogelijke tijd. Daarom lezen we literaire fictieboeken: om de huidige realiteit te kunnen begrijpen, behapbaarder te maken.

Over het Windrush schandaal zegt Paddy die stervende is en verhalen kent

''Wat ze allemaal vergeten van Windrush is dat het een rivier is, en in de meeste gevallen komt een rivier uit een bron en leidt naar meer rivieren en dan naar iets met de omvang van een oceaan.'

Om een verhaal te kennen, heb je altijd meer verhalen nodig. Achter een verhaal zitten altijd andere verhalen die je nodig hebt om het ene verhaal te begrijpen. Alles hangt aan elkaar en houdt verband met elkaar. Je kunt het ene niet los zien van het andere.

Het Windrush schandaal ging over tientallen mensen die al jaren in Groot-Brittannië woonden en werkten ineens werden opgesloten en gedeporteerd. Velen van hen waren geboren Britse onderdanen maar plots werden ze als illegalen behandeld en opgesloten. Hoe kon dat gebeuren? Daarvoor heb je andere verhalen nodig, kennis over wat vroeger gebeurd is en nu.

Over de vorm van verhalen

In het boek van Philipp Blom 'De duizelingwekkende jaren - Europa van 1900-1914' staat een interessante zin over het medium film.

'Film kon meer dan alleen vastleggen wat er (al dan niet in scène gezet) had plaatsgevonden: het medium veranderde de manier waarop verhalen werden verteld.'

Een zin over het jaar 1909. Ali Smith zou verrukt zijn over deze link met haar boek Lente over onze huidige tijd.

Een ander medium verandert de manier (de vorm) waar op een verhaal of nieuws wordt verteld. En kan ook veranderen hoe de boodschap overkomt.

Ik denk dat elke middel om nieuws te brengen in het boek voorkomt: e-mail, toneelstukken, series op t.v., boeken, poëzie, een ansichtkaart, het nieuws op t.v. , FB, Twitter, Google, bibliotheken, verzonnen verhalen, nieuws van horen zeggen, gesprekken die (gedeeltelijk) afgeluisterd worden, zelf gezien, camerabeelden, onzichtbare dingen zien door ze groter te maken, etc.

Over feiten en fictie

Verhalen komen steeds terug, maar wat is feit en wat is fictie? Wat is waar en wat niet? Ook alles wat er tussen ligt komt aan bod.

Richard wordt gevraagd om mee te werken aan de verfilming van een boek over de levens van Katherine Mansfield en Rilke. De verfilming van een literair bestseller boek dat op alle shortlists heeft gestaan. Het script is interessant, verschillende seksscènes. Rainer en Katherine zitten in een dezelfde cabine van een kabelbaan hoog in de besneeuwde bergen. Onder de ogen van John, de echtgenoot van Katherine die in de cabine ernaast zit, bedrijven ze de liefde. Hun cabine zwiept heftig heen en weer onder het oog van John die nu met beide handen bonkt, en dan met zijn hele lichaam, tegen het glas van de cabine. Het geluid dat hij maakt is geluidloos in het geluid van de wind en de vogels.

De werkelijkheid is dat Katherine in dat jaar 1922 al te ziek was van de tbc zodat het gewicht van een deken op haar borst al te zwaar was. Laat staan seks. Ze was toen al zo zwak dat ze nauwelijks nog van een rijtuig naar een hoteldeur kon lopen. Bij Rilke zou later leukemie worden gediagnosticeerd waarna hij kort daarna in 1926 overleed.

De veelbelovende verfilming is duidelijk sensationeel en niet op waarheid berust. Maar wie kent nog de ware toedracht? Alleen Paddy, maar zij is stervende. Een oude wereld is gestorven, voorbij, we leven in een nieuw tijdperk. Benieuwd wat de auteur over de huidige corona-crisis zou schrijven.

In het tweede verhalende deel maken we kennis met Brittany (Britt). Ze werkt als toezichthouder in een detentiecentrum waarin de verschillende vleugels lieflijke namen hebben zoals Lente, Bos, Guirlande. De werkelijkheid is grimmiger. Dan verschijnt Florence op het toneel. Een jong meisje die de eigenschap heeft onzichtbaar te zijn en zich overal goed kan uitpraten. Zij brengt duidelijk dynamiek in het geheel. Dingen veranderen ten goede.

Alda brengt letterlijk iedereen samen in haar bus en Richard, Britt en Florence rijden met Alda aan het stuur naar een plek op een ansichtkaart waar Florence naar toe wil.

Dan komt alles samen, of toch niet? Want we zijn nog steeds oktober. De lente is verder weg dan ooit.